W surowcach farmaceutycznych wykorzystywanych w recepturze aptecznej napotkamy kilkanaście pierwiastków układu okresowego. Można je podzielić na metale: Na (sód), K (potas), Mg (magnez), Ca (wapń), Mn (mangan), Cu (miedź), Ag (srebro), Zn (cynk) i Bi (bizmut) oraz niemetale tworzące reszty kwasowe soli jak również liczne związki organiczne: B (bor), C (węgiel), Si (krzem), N (azot), P (fosfor), O (tlen), S (siarka), Cl (chlor), Br (brom) i I (jod).

Ostatnio znalazłem w sieci pięknie przygotowany układ okresowy. Warto spojrzeć i poklikać 🙂 Link zamieszczam tutaj http://www.ukladokresowy.edu.pl

Poznajmy więc bohaterów tego wpisu 🙂

Sole sodowe

Sód jest najliczniej reprezentowanym kationem w recepturze.

L.p.	Nazwa polska	“Uwodnienie” cząsteczki	Nazwa łacińska
1.	Disodu fosforan	x 12H2O	Dinatrii phospas dodecahydricus
3.	Sodu benzoesan	–	Natrii benzoas
4.	Sodu bromek	–	Natrii bromidum
5.	Sodu chlorek	–	Natrii chloridum
6.	Sodu cytrynian	–	Natrii citras
7.	Sodu diwodorofosforan	x 2 H2O	Natrii dihydrogenophosphas dihydricus
8.	Sodu fenobarbital	–	Phenobarbitalum natricum (FP VIII)
9.	Sodowy metamizol	x H2O	Metamizolum natricum monohydricum
10.	Sodu salicylan	–	Natrii salicylas
11.	Sodu tetraboran (Boraks wg FP XI)	x 10 H2O	Borax
12.	Sodu tiosiarczan	–	Natrii thiosulfas
13.	Sodu wodorowęglan	–	Natrii hydrogenocarbonas

Sole potasowe

1.	Potasu bromek	Kalii bromidum
2.	Potasu chlorek	Kalii chloridum
3.	Potasu jodek	Kalii iodidum
4.	Potasu nadmanganian	Kalii permanganas (FP V)

Związki magnezu

1.	Magnezu siarczan wysuszony	Magnesii sulfas siccatus (FP V)
2.	Magnezu tlenek ciężki	Magnesii oxidum ponderosum
3.	Magnezu węglan ciężki	Magnesii subcarbonas ponderosus

Związki wapnia

1.	Wapnia chlorek	x 6H2O	Calcii chloridum hexahydricum
2.	Wapnia glukonian	x H2O	Calcii gluconas
3.	Wapnia mleczan	x 5H2O	Calcii lactas pentahydricus
4.	Wapnia węglan	–	Calcii carbonas
5.	Wapnia wodorotlenek	–	Calcii hydroxidum (w postaci nasyconego r-ru wodnego – Aqua Calcis)

Związki manganu (VII)

a w zasadzie tylko jeden…

Potasu nadmanganian

Kalii permanganas (FP V)

Sól miedzi (II)

Miedzi (II) siarczan (VI) x 5H2O

Cupri sulfas pentahydricus

Związki srebra

1.	Srebra azotan	Argenti nitras
2.	Srebra białczan	Argentum proteinicum (FP VI)
3.	Srebro koloidalne	Argentum colloidale ad usum externum (FP VIII)

Związki cynku

1.	Cynku siarczan (VI) x 7H2O	Zinci sulfas heptahydricus
2.	Cynku tlenek	Zinci oxidum

Sole bizmutu (III)

1.	Bizmutu zasadowy azotan ciężki	Bismuthi subnitras ponderosus (FP VIII)
2.	Bizmutu zasadowy galusan	Bismuthi subgallas (FP VIII)
3.	Bizmutu zasadowy węglan	Bismuthi subcarbonas (FP VIII)

Nazwy łacińskie są zaczerpnięte z FP XI chyba, że zaznaczono inaczej.

Gdzie szukać niemetali?

Bor znajdziemy w kwasie bornym oraz tetraboranie sodu (boraksie), siarkę jako surowiec w postaci strąconej, składnik anionu siarczanowego (VI) i tiosiarczanowego oraz w ichtiolu, chlor i brom w postaci reszt kwasowych a jod w jodku potasu, jodoformie i jako surowiec.

Krzem odnajdziemy w dimetikonie (silolu) i talku lubianych zarówno przez dermatologów jak i przemysł kosmetyczny.

Fosfor to składnik dwóch wodorosoli kwasu fosforowego (V) https://przepisnarecepture.pl/jak-zapamietac-ktory-fosforan-jest-ktory/ oraz anionu fosforanowego (fosforan kodeiny półwodny).

Węgiel, azot, tlen – 3 pierwiastki bez których nie istniałoby życie na ziemi ani bogactwo asortymentu aptecznego.

Bibliografia:

1. Farmakopea Polska XI
2. Farmakopea Polska VIII
3. Farmakopea Polska VI
4. Farmakopea Polska V
5. https://sf.rejestrymedyczne.csioz.gov.pl/ (dostęp 2021.05.24)
6. http://www.ukladokresowy.edu.pl (dostęp 2021.05.24)
7. S. Janicki, A. Fiebig, M.Sznitowska (red.), Farmacja stosowana Podręcznik dla studentów farmacji, PZWL, wyd. IV poprawione i uzupełnione, 2008